طرح پانزی چیست؟ چطور تشخیص دهیم؟

اگر در جایی به شما وعده داده شد که در ازای سرمایه‌گذاری، سودهای نجومی و تضمینی (مثلاً ماهی بیش از ۱۰درصد) دریافت می‌کنید، احتمالاً با طرح پانزی طرف هستید که می‌خواهد کلاه بزرگی بر سرتان بگذارد و سرمایه‌ای را که سال‌ها برایش تلاش کرده‌اید به چنگ بیاورد.

متأسفانه با گسترش اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، طرح پانزی به یکی از رایج‌ترین شیوه‌های کلاهبرداری تبدیل شده است و هرکس که به‌دنبال سرمایه‌گذاریِ پرسود باشد، احتمالاً یک بار هم که شده با تبلیغ یک طرح پانزی مواجه می‌شود؛ طرحی که سعی می‌کند با وعده سود تضمینیِ وسوسه‌کننده قربانی بگیرد.

طرح پانزی روش کلی یکسانی دارد؛ اما ممکن است به‌ شکل‌ها و رنگ‌های مختلف ظاهر شود. به‌عنوان مثال، ممکن است یک طرح پانزی خود را «طرح سرمایه‌گذاری در بازارهای بورس جهانی» بنامد و طرح دیگری با وعده «سود تضمینی با ارزهای دیجیتال» وارد میدان شود.

خبر خوب این است که تشخیص پانزی کار سختی نیست و اگر این مقاله را تا انتها بخوانید، می‌توانید طرح پانزی را خیلی راحت‌تر شناسایی کنید. در این مقاله، به‌زبان ساده ترفند پانزی را توضیح می‌دهیم و آن را با طرح‌های هرمی مقایسه می‌کنیم با ایرانکس همراه باشید.

طرح پانزی چیست؟

به طور خلاصه، طرح پانزی شیوه‌ای از انواع کلاهبرداری در ارز دیجیتال (Scam) است که با وعده سودهای نجومی در بازه‌های زمانی هفتگی،ماهیانه یا سالیانه سرمایه گذاران را مجاب می‌کند تا سرمایه خود را به فعالیت‌های “اصطلاحا” سودآور اختصاص دهند و در آخر سود قابل توجهی را دریافت کنند. به یاد مبدع این سیستم یعنی چارلز پانزی، نام پانزی را بر این طرح نهادند.

به عبارتی، سود سپرده گذاران ابتدایی با استفاده از نقدینگی تامین شده توسط سرمایه گذاران بعدی پرداخت شده و پولی صرف فعالیت‌های اقتصادی سودآور نخواهد شد.

اکثریت طرح‌های سرمایه گذاری که ما را با سودهای نجومی در مدت زمانی کوتاه وسوسه می‌کنند، اشکال مختلفی از طرح پانزی محسوب می‌شوند که تاریخچه آن به قرن قبلی باز می‌گردد.

در واقع طراحان این سیستم، به ما وانمود می‌کنند که می‌توانیم راه صدساله را یک شبه طی کنیم. ممکن است بگوییم که ما به سادگی این نوع طرح‌ها را تشخیص می‌دهیم و هرگز به دام آن‌ها نخواهیم افتاد. امّا با بررسی تاریخچه جنجالی این سیستم، احتمالا در دیدگاه خود تجدید نظر کنیم!

نام طرح پانزی از کجا می‌آید؟

نام طرح پانزی از نام چارلز پانزی (Charles Ponzi)، یکی از مشهورترین کلاهبرداران تاریخ گرفته شده است. او با فروش کوپن‌های تخفیفی اداره پست، به سرمایه‌گذاران وعده می‌داد ۵۰‌درصد سود در ۴۵ روز دریافت می‌کنند.

روش پانزی هم این بود که با استفاده از سرمایه سرمایه‌گذاران پیشین و همچنین سرمایه‌گذاران جدید، سود اولین‌ها را پرداخت می‌کرد. چارلز پانزی در دهه ۱۹۲۰ توانست با طرح ابداعی خود بیش از ۲۰میلیون دلار کلاهبرداری کند که معادل بیش از ۲۵۰میلیون دلارِ امروزی است.

البته قبل از پانزی هم کلاهبرداری‌های مشابه دیگری رخ داده بود و پانزی به‌طور مستقیم این ترفند را اختراع نکرده است. با این حال، ازآنجاکه کلاهبرداریِ او خیلی بزرگ بود و در نشریه‌های آن زمان مانند نیویورک تایمز سروصدا کرد، نام این ترفند از او گرفته شده است.

طرح پانزی چگونه کار می‌کند؟

چرخه اصلی در همه طرح‌های پانزی را می‌شود در این چند مرحله خلاصه کرد:

۱. تبلیغات فریبنده

در ابتدا با تبلیغات کاذب (معمولاً در اینترنت یا شبکه‌های اجتماعی اجتماعی)، چند نفر جذب سیستم می‌شوند و مقدار کمی سرمایه‌گذاری می‌کنند. همچنین بعضی از طرح‌های پانزی روش‌های بازاریابی هم در پیش می‌گیرند که اگر یک کاربر عضو جدید وارد سیستم کند، سود بیشتر خواهد شد.

۲. واریز سودهای اولیه و جلب اعتماد

سودها به‌طور مرتب واریز می‌شود تا اعتماد بیشتری برای مبالغ بیشتر و سرمایه‌گذاران جدید جلب شود. این سودها یا با استفاده از پول سرمایه‌گذاران جدید و یا از سرمایه اولیه طراح پرداخت می‌شود.

۳. ورود سرمایه بیشتر

پس از جلب‌شدن اعتماد افراد، موج عظیمی از سرمایه‌ به سیستم وارد می‌شود. سرمایه‌گذاران قدیمی هم پول بیشتری سرمایه‌گذاری کرده و حتی دوستان و آشنایان نزدیک خود را به طرح دعوت می‌کنند. در این مرحله، تعصبات کورکورانه موجب می‌شود برخی از سرمایه‌گذاران، حتی وام سنگین دریافت کنند یا قرض بگیرند یا حتی خانه یا ماشین خود را بفروشند.

۴. پایان ورود سرمایه‌گذار جدید و فروپاشی طرح

مراحل ۱ تا ۳ چندین بار تکرار می‌شوند تا اینکه دیگر سرمایه‌گذار جدیدی وجود نداشته باشد یا مقدار زیادی پول جمع شده باشد. پس از آن، طراح پول‌ها را برداشته و ناپدید می‌شود.

طرح پانزی در ایران

شاید برایتان جالب باشد که بدانید طرح کلاهبرداری پانزی زیاد در سال‌های اخیر در ایران، موفق به سرقت دارایی سرمایه‌گذارانی شده‌اند که رویای کسب سود سریع و راحت را داشتند. برخی از افراد به اشتباه فکر می‌کنند که شرکت‌های کلاهبرداری بدون نام و نشان و حتی مکان فیزیکی هستند. اما باید بگوییم متاسفانه در اغلب موارد این شرکت‌ها برای اجرای طرح پانزی، اقدام به رهن یا اجاره دفترهایی بزرگ می‌کنند و دست به تبلیغات گسترده می‌زنند.

حتی ممکن است که این شرکت‌ها تابلو و شماره ثبت داشته باشند. به همین دلیل متخصصان حوزه سرمایه‎‌گذاری توصیه می‌کنند از سپردن دارایی به شرکت‌هایی که فعالیت‌های مشکوک دارند و یا وعده‌های غیرواقعی می‌دهند اجتناب کنید.

چگونه طرح پانزی را تشخیص دهیم؟

چارلز پانزی را شناختیم امّا طرح‌های پانزی که همه روزه روانه بازار می‌شوند را خیر! به طور کلی، موارد پیش رو از جمله علامت‌هایی هستند که در مواجهه با آن‌ها، بهتر است حواس خود را جمع کنیم.

• سود نجومی در ازای ریسک اندک: هیچ چز تضمین شده نیست؛ علی الخصوص در بازار کریپتو که روزانه با هزاران سقف و کف روبرو می‌شویم. بنابراین تضمین سودهای کلان در مدت زمان کم و استفاده از عبارت “تضمینی”، چندان مورد اطمینان به نظر نمی‌رسد.
• عدم شفافیت: اگر یک استراتژی توانایی سوددهی کلان را دارد، بهتر است مکانیزم خود را معرفی کند تا مسیر نقدینگی تولید شده مشخص شود. آیا سود دریافتی حاصل فعالیتی اقتصادی بوده و یا از پول سرمایه گذاران جدید تامین می‌شود؟
• سود ثابت: می‌دانیم که با نوسانات رمزارزها، دریافت سود ثابت امری بسیار دور از ذهن به نظر می‌رسد. بنابراین سود ثابت به صورت تضمینی، چیزی جز یک شعار نخواهد بود چرا که قیمت ارزهای دیجیتال همواره درحال تغییر هستند.
• مرکزیت در پروژه: اگر تمام توکن‌های یک پلتفرم در اختیار تیم توسعه دهنده قرار داشته باشد و یا مبادله ارزها تنها در یک پلتفرم امکان پذیر باشد، احتمالا با یک طرح پانزی روبرو هستیم. در وان‌کوین که پیش تر به آن پرداختیم، تمام امور تنها در صرافی بومی OneCoin صورت می‌گرفت.

آیا بیت کوین طرح پانزی است؟

تفاوت پروژه پانزی و پروژه هرمی

دو طرح پانزی و سرمایه‌گذاری هرمی از یکدیگر متفاوت هستند. در طرح پانزی، تحت هر شرایطی کلاهبرداری وجود دارد، اما در سرمایه‌گذاری هرمی، در برخی موارد این کار به صورت قانونی انجام می‌شود.

یکی از تفاوت‌های اصلی این دو طرح، نوع فعالیتی است که در آن‌ها انجام می‌شود. در طرح پانزی، سرمایه به عنوان خدمات مدیریت سرمایه‌گذاری از مالباختگان دریافت می‌شود و تمامی سرمایه‌گذاران در این طرح به دنبال به‌دست آوردن سود هستند. اما در سرمایه‌گذاری هرمی، تحت شاخه بازاریابی شبکه‌ای، افراد برای جذب اعضای جدید به سیستم عضو می‌شوند. در واقع، در کلاهبرداری هرمی، جذب سرمایه‌گذاران در طبقات پایین با کمک سرمایه‌گذاران در طبقات بالاتر که از اصل کلاهبرداری بی‌خبر هستند، انجام می‌شود و نه توسط خود شخص کلاهبردار.

همچنین، در طرح پانزی، نیازی به ایجاد یک تشکیل مجموعه برای شروع کلاهبرداری وجود ندارد، اما در کلاهبرداری هرمی، برای شروع کار باید یک مجموعه تشکیل داد.

نتیجه گیری

همانطور که در این مقاله گفتیم، طرح پانزی یک نوع کلاهبرداری است که سودهای قطعی و بسیار زیاد بدون ریسک ارائه می‌دهد. این نوع پروژه‌ها تنها تا زمانی پابرجا هستند که پول به آنها تزریق شود و یا افراد زیادی درخواست برداشت سرمایه داشته باشند. این شرکت‌ها به این علت که در جایی سرمایه گذاری نمی‌کنند، سودها را از پول افراد تازه وارد به افراد قدیمی منتقل می‌کنند و در این میان، مقداری نیز خود بر می‌دارند.

معاملات پانزی در تمامی حوزه‌های پولی و مالی و حتی در حوزه ارزهای دیجیتال مشاهده می‌شوند؛ بنابراین حتما باید قبل از سرمایه گذاری، ویژگی‌های طرح های پانزی را مد نظر داشته باشید و اگر پروژه مربوطه نشانی از کلاهبرداری Ponzi مثل وعده سود قطعی، سود بسیار زیاد و نامعقول، سود تضمینی و غیره داشت، به هیچ عنوان در آن سرمایه گذاری نکنید. اگر سود قطعی امکان پذیر بود، بدون شک دولت‌ها و بانک‌ها از این سیستم استفاده می‌کردند.

سودهای وسوسه انگیز ۵۰ درصدی که هیچ سازمانی آنها را ارائه نمی‌دهد، همیشه این حس را ایجاد می‌کند که چگونه امکان دارد تا این میزان سود پرداخت شود؟ جالب است بدانید که هدف بسیاری از پروژه های کلاهبرداری پانزی ،‌ ساکنان کشورهای ایران، آرژانتین، ونزوئلا و در مجموع کشورهای با اقتصاد نابسامان هستند؛ زیرا بسیاری از افرادی که در این کشورها با شرایط سخت زندگی می‌کنند، به دنبال راه‌هایی برای بهبود وضعیت مالی خود هستند. بنابراین راحت‌تر در دام کلاهبرداری‌ها می‌افتند.