پول فیات چیست و چه تفاوتی با ارزهای دیجیتال دارد؟

پول فیات همین اسکناس‌های کاغذی و سکه‌های فلزی است که روزانه در خرید و فروش‌ها از آن‌ها استفاده می‌کنیم، به عنوان پول رایج هر کشوری آن‌ها را می‌شناسیم و با آن‌ها سر و کار داریم. تا چند سال پیش پول فقط به همان شکل سکه و اسکناس وجود داشت و ماهیت آن فیزیکی بود. اما چند وقتی است که پول‌ها با پیدایش ارزهای دیجیتال شکل ارتباطات مالی تغییر کرده است. حتماً این روزها در اخبار روز و شبکه‌های اجتماعی نام پول‌های دیجیتالی مانند بیت کوین را دیده و شنیده‌اید و در رابطه با تفاوت این پول‌های جدید با اسکناس‌ها و سکه‌های سنتی سوال‌هایی در ذهن‌تان شکل گرفته است.

در این مقاله، ما قصد داریم علاوه‌بر بررسی تاریخچه‌ی پیدایش پول‌های کاغذی، نگاهی نیز به تفاوت‌های آن با ارزهای دیجیتال بیاندازیم. با ایرانکس همراه باشید.

پول فیات چیست؟

در باور عامه مردم تمام ارزها و پول‌های جهان، دارای پشتوانه طلا، نقره و یا هرگونه کالای فیزیکی واقعی هستند. در گذشته این باور درست بود، اما امروز دیگر چنین نیست. ارزهای فیات به زبان ساده، کالایی هستند که ارزش خود را از کالاهای فیزیکی نمی‌گیرند، بلکه ارزش آنها از دولت صادر کننده‌شان ناشی می‌شود. در گذشته، ارزش پول به ذخایر طلا و نقره در خزانه‌های یک کشور وابسته بود؛ اما در مورد پول فیات، ارزش آن‌ها به ارتباط میان عرضه و تقاضا و ثبات اقتصادی کشور صادرکننده آن وابسته است.

در دنیا همچنان پول‌هایی وجود دارند که ارزش آن‌ها به پشتوانه کالایی آن‌ها وابسته است که به این پول، پول کالایی یا Commodity Money می‌گویند. پول کالایی در نقطه مقابل پول فیات قرار دارد. دلار، یورو، پوند و بسیاری دیگر از ارزهای مطرح در جهان، ارز فیات یا پول بدون پشتوانه به شمار می‌روند.

مفهوم پول در تاریخ بشر در گونه‌های مختلفی مورد استفاده قرار گرفته است. کاربرد و هدف اصلی ایجاد پول، تسهیل در انجام مبادلات میان انسان‌ها است. در مصر باستان مردم برای انجام مبادلات خود از فلز استفاده می‌کردند. همانطور که در متون اقتصادی نوشته شده، در منطقه جغرافیایی ترکیه کنونی، قوم Lydians برای اولین بار از سکه‌های طلا و نقره برای مبادلات خود استفاده می‌کرده‌اند.

پشتوانه ارز فیات چیست؟

ازآنجایی‌که ارزهای فیات به ذخایر فیزیکی مانند ذخیره ملی طلا یا نقره مرتبط نیست، خطر ازدست‌دادن ارزش به دلیل تورم یا حتی بی‌ارزش شدن کامل در صورت تورم فوق‌العاده را دارد. در برخی از بدترین موارد ابر تورم، مانند موقعیت مجارستان بلافاصله پس از جنگ جهانی دوم، نرخ تورم ارز ملی می‌تواند در یک روز دوبرابر شود.

مزایای ارز فیات

• پول فیات اگر بتواند نقش‌هایی از جمله: ذخیره ارزش، ارائه یک حساب عددی و تسهیل مبادله را اجرا کند، به‌عنوان یک ارز خوب عمل خواهد کرد. ارز فیات همچنین دارای اعتبار عالی است، به این معنی که تولید آن مقرون‌به‌صرفه‌تر از ارزی است که مستقیماً به یک کالا وابسته است.
• ارزهای فیات در قرن بیستم به خاطر اینکه دولت‌ها و بانک‌های مرکزی به دنبال محافظت از اقتصاد خود در برابر بدترین تأثیرات رونق و رکود طبیعی چرخه تجاری بودند، تا حدی کاربردی محسوب می‌شدند.
• ازآنجایی‌که پول فیات مانند طلا دارای منبع کمیاب یا ثابتی نیست، بانک‌های مرکزی کنترل بسیار بیشتری بر عرضه آن دارند که به آن‌ها قدرت مدیریت متغیرهای اقتصادی مانند عرضه اعتبار، نقدینگی، نرخ بهره و سرعت پول را می‌دهد. به‌عنوان‌مثال، فدرال رزرو ایالات متحده با استفاده از این ابزارها می‌تواند به کنترل نرخ بیکاری و تورم بپردازد.

معایب ارز فیات

• با ارز فیات، فرصت‌های بیشتری برای ایجاد حباب به دلیل عرضه نامحدود آن وجود دارد. با وجود این باور که بانک‌های مرکزی لزوماً می‌توانند با تنظیم عرضه پول از رکود یا رکودهای جدی جلوگیری کنند. بحران بزرگ وام مسکن در سال ۲۰۰۷ و سقوط مالی متعاقب آن از این دسته بود. در نتیجه می‌توان گفت، ارزی که به طلا گره‌خورده است، به دلیل عرضه محدود طلا، عموماً پایدارتر از ارز فیات عمل می‌کند.
• مخالفان ارزهای فیات، این نوع پول را یک روش اشتباه برای محافظت از اقتصاد، فرصتی برای حباب و امکان خطر تورم می‌دانند.

تفاوت های بین ارز دیجیتال و پول فیات

اگر بحث ماهیت فیزیکی و مجازی را کنار بگذاریم،‌ تفاوت های زیادی بین ارز دیجیتال و ارز فیات وجود دارد. این تفاوت‌ها بعضا منجر به نقطه قوت و یا نقطه ضعف در مقابل دیگری می‌شود. در این قسمت تفاوت‌های موجود را مطرح می‌کنیم و در بخش‌های بعد،‌ مزایا و معایب را بررسی می‌کنیم.

• پول فیات را حکومت و بانک مرکزی کنترل می‌کند، اما هیچ کس ارز های دیجیتال را کنترل نمی‌کند. این یعنی هر کس می‌تواند ارز دیجیتال را معامله کند و آن طور که می‌خواهند با آن تراکنش داشته باشند. آنها حتی می‌توانند در مورد ارزش پول خود در موقع خرید تصمیم‌گیری کنند.
• حکومت از طریق بانک مرکزی پول فیات را هر چقدر که بخواهد چاپ می‌کند. در مورد ارزهای دیجیتال ایجاد رمزارز جدید مطابق با شرایط از پیش تعریف‌شده اتفاق می‌افتد که همه از آن آگاه هستند و بعضا محدودیت تعداد نیز وجود دارد. به عنوان مثال ایجاد بیت کوین‌های جدید در فرآیند استخراج رخ می‌دهد و تعداد آن‌ها نیز در نهایت به ۲۱ میلیون واحد خواهد رسید.
• ارزهای دیجیتال می‌توانند به پنهان کردن ثروت فرد کمک کنند؛ زیرا در حالی که موجودی همه کیف پول‌ها در بلاکچین مشخص و شفاف است، هیچکس هویت صاحب کیف پول را نمی‌شناسد. از طرف دیگر پول فیات معمولا در حساب‌های بانکی نگه داشته می‌شود. این امر دسترسی حکومت و بانک را به اطلاعات در مورد ثروت شما فراهم می‌کند و تحت عنوان مالیات می‌توانند مقداری از ثروت شما را بردارند.
• وقتی که با ارز دیجیتال پرداختی انجام می‌دهید و تراکنش‌ها را ثبت می‌کنید، دیگر امکان برگشت آن‌‌ها وجود ندارد. اما در مورد پول فیات حکومت و بانک‌ها می‌توانند هر زمان که صلاح بدانند تراکنش‌های شما را برگردانند.
• یک تفاوت برجسته دیگر بین ارز دیجیتال و پول فیات این است که تراکنش‌های ارز دیجیتال به صورت ناشناس انجام می‌شود. این یعنی نام فرد فرستنده و دریافت کننده پول ناشناس می‌ماند و کسی قادر به رویت آن نیست. البته میزان این ناشناسی در رمزارزهای مختلف، متفاوت است.  از طرف دیگر، تراکنش‌های پول فیات ناشناس نبوده و به آسانی قابل ردیابی هستند.
• بانک‌ها می‌توانند هر زمان که بخواهند تراکنش‌های شما با پول فیات را متوقف کنند و شما نیز نمی‌توانید آنها را زیر سوال ببرید، مگر اینکه نفوذ عمیقی در سیستم بانکی و حاکمیتی داشته باشید! ایجاد توقف در تراکنش‌های ارز دیجیتال در حالت عادی ممکن نیست، البته حکومتی مثل آمریکا دسترسی به یک سرویس مثل تورنادوکش را تحریم کرد و در پی آن،‌ پروژه‌های دیگری نیز کاربران این پلتفرم را تحریم کردند.

آیا ارز دیجیتال جایگزین ارز فیات خواهد شد؟

ارزهای دیجیتال در شکل فعلی خود از مرزها و مقررات فراتر می‌روند که ضمن اثرات مثبت، تاثیر منفی نیز دارد. رمزارزها مانند ارزهای فیات، تحت کنترل یا تأثیر بانک‌های مرکزی نیستند. بانک‌های مرکزی از ابزارهای سیاست پولی برای تأثیرگذاری بر تورم و اشتغال از طریق نرخ بهره و عملیات بازار باز استفاده می‌کنند. تمرکززدایی، یکی از اصول اساسی پشت ارزهای دیجیتال، این ابزارها را حذف می‌کند.

صندوق بین‌المللی پول (IMF) به دلیل نوسانات قیمت‌ها، توصیه می‌کند که در وضعیت فعلی، ارز دیجیتال را به‌عنوان ارز اصلی ملی استفاده نکنید. علاوه بر این، نهاد مذکور احساس می‌کند که خطرات ثبات مالی کلان و عدم حمایت از مصرف‌کننده در بازار رمزارزها باید موردتوجه قرار گیرد. باتوجه‌به موارد فوق، اثرات جایگزینی کامل ارز فیات هنوز در حال بررسی و ارزیابی است. این تحول ممکن است اثرات نامطلوب قابل‌توجهی بر ثبات اقتصادی و مالی داشته باشد، یا دورانی از ثبات کامل جهانی را آغاز کند.

مزیت‌های ارز دیجیتال نسبت به پول فیات

• جابجایی آسان: انتقال ارزهای دیجیتال آسان و ساده است و مهم نیست که مقدار آن چقدر باشد. شما می‌توانید مقدار زیادی ارز دیجیتال را در یک چشم بهم زدن و کارمزد نسبتا کمتر ارسال نمایید.
• شفافیت: بزرگترین ویژگی امنیتی که ارزهای دیجیتال به این نسل تقدیم می‌کنند، تضمین این است که همه تراکنش ها شفاف و در دفتر کل توزیع‌شده ثبت شده هستند. همه ما در هر لحظه می‌توانیم تراکنش‌های انجام شده را بررسی کنیم.
• دسترسی جهانی:‌ ارزهای دیجیتال یک واحد پول دیجیتال هستند و در حال تبدیل به چشم‌اندازی برای ترید بین‌المللی هستند. ماهیت غیرمتمرکز ارزهای دیجیتال آنها را در تمام جهان قابل دسترس می‌سازد. ارزهای دیجیتال قابلیت این را دارند که به هر کس از جمله افراد عادی، خودمختاری و استقلال مالی بدهند، در حالی که پول فیات کاملا از این کار عاجز است.
• ورود آزاد برای همه: برای باز کردن حساب در یک بانک و استفاده از خدمات مالی با پول‌های فیات، شرایط و ندارک خاصی مورد نیاز است و همین باعث شده تا افراد زیادی در سطح دنیا به خدمات مالی دسترسی نداشته و اصطلاحا Unbanked باشند. در حالی که هر کسی در هر نقطه از دنیا می‌تواند با ساخت یه کیف پول،‌ با ارزهای دیجیتال تراکنش انجام دهد.
• خدمات ۲۴ ساعته: تراکنش در ارزهای دیجیتال در هر مقیاس و جغرافیایی که باشد،‌ در هر لحظه امکان‌پذیر است. این در حالی است که تعطیلات بانک‌ها، تراکنش‌ها و خدمات مالی را به تاخیر می‌اندازد.

معایب ارز دیجیتال در برابر پول فیات

در این مقاله ما قصد نداریم با نگاهی جانبدارانه به حمایت از ارزهای دیجیتال بپردازیم. رمزارزها هنوز در مقابل ارزهای فیات نقاط ضعفی دارند. می‌توان همین نقاط ضعف از پذیرش عمومی توسط مردم سراسر جهان جلوگیری می‌کنند. برخی معایب ارز دیجیتال در برابر ارز فیات عبارتند از:

• دانش عمومی پایین و شک به رمزارزها: بسیاری از مردم در مورد ارزهای دیجیتال نمی‌دانند و در نتیجه حتی در مورد وجود و کاربرد آنها شک کرده و آن را کلاهبرداری می‌دانند (البته در این حوزه با سوءاستفاده از دانش پایین مردم، کلاهبرداری‌‌های زیادی رخ می‌دهد و این موضوع فقط مختص به ارزهای دیجیتال نیست). همچنین تنها تعداد معدودی از کسب و کارها ارز دیجیتال را به عنوان شیوه‌ای از پرداخت می‌پذیرند. این یکی از موانع در برابر افرادی است که می‌خواهند از ارز دیجیتال برای تراکنش‌های ثابت روزانه خود استفاده نمایند.
• ابزار پرداختی برای مجرمین: رمزارزها موقعیتی را برای مجرمین فراهم می‌کنند که اعمال مجرمانه انجام داده و ردی از خود به جا نگذارند. این امر حقیقت دارد، زیرا تراکنش های انجام شده با ارز دیجیتال به آسانی قابل ردیابی نیستند. تراکنش‌ با بیت کوین به شرطی که هویت خود را به آن متصل نکرده باشید، غیر قابل ردیابی است. همچین رمزارزهای حریم خصوصی نیز ناشناسی بیشتری نسبت به بیت کوین ارائه می‌کنند. بنابراین مجرمین و کلاهبرداران می‌توانند از کریپتوکارنسی برای لو نرفتن استفاده کنند. این یکی از دلایل اصلی است که تعدادی از حکومت‌ها تراکنش‌های ارزدیجیتال را در کشور خود غیرقانونی اعلام کرده‌اند (در نظر داشته باشید که فعالیت‌های مجرمانه با ارز فیات نیز کم نیست).
• نوسان زیاد: قیمت و بهای ارزهای دیجیتال می‌تواند در هر لحظه‌ای از زمان تغییر یابد و آن را تبدیل به یک سرمایه‌گذاری مخاطره‌آمیز کند. اگرچه مردم نظر مثبتی در مورد آینده ارزهای دیجیتال دارند، اما بازار ارزهای دیجیتال هنوز در مرحله کودکی است و قیمت کوین‌ها می‌تواند به دلایل متعدد بسیار تغییر داشته باشد.
• تحریم: ما یکی از مزایای رمزارزها را دسترسی جهانی و ورود آزاد برای همه عنوان کردیم. درست است که در پروژه‌‌های غیرمتمرکز تحریم معنایی دارد،‌اما بسیاری از پلتفرم‌های متمرکز مثل صرافی‌ها از تحریم‌ها حمایت می‌کنند. بنابراین کاربران دسترسی یکسانی به خدمات و سرویس‌ها ندارند.